Truyền thông dân số trong kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh: kinh nghiệm thực tiễn từ tỉnh Thái Nguyên

Kết quả sau gần 10 năm thực hiện Đề án, tỉnh Thái Nguyên đã từng bước kiểm soát được tỷ số GTKS từ 116,5 năm 2016 giảm xuống còn 116,0 năm 2024, năm 2025 dự kiến là 113,0. Một trong những yếu tố quan trọng góp phần vào những kết quả đó chính là việc tổ chức hiệu quả các hoạt động truyền thông nhằm nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi trong cộng đồng về vấn đề kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh. Cụ thể:
Thứ nhất, thường xuyên cung cấp thông tin tình hình triển khai, kết quả thực hiện và các yếu tố cản trở thực hiện Đề án cho lãnh đạo các cấp ủy đảng, chính quyền, tổ chức chính trị xã hội và người có uy tín trong cộng đồng
Sở Y tế thường xuyên cung cấp đầy đủ, kịp thời các thông tin về tình trạng mất cân bằng GTKS, nguyên nhân và hệ lụy của tình trạng này cho các cơ quan truyền thông như: Đài Truyền thanh truyền hình, Báo Thái Nguyên, các Sở, ban, ngành, đoàn thể; Trung tâm Văn hóa thể thao - Truyền thông huyện, thành phố. Định kỳ tổ chức hội nghị, hội thảo cung cấp thông tin tình hình triển khai, kết quả thực hiện, các yếu tố cản trở và đề xuất các giải pháp can thiệp thực hiện đề án trên địa bàn cho lãnh đạo các cấp ủy Đảng, chính quyền, tổ chức chính trị xã hội và người có uy tín trong cộng đồng. Phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể (Ủy ban MTTQ, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp phụ nữ, Hội nông dân, Hội người cao tuổi) tổ chức truyền thông lồng ghép đưa các nội dung tuyên truyền về giới, bình đẳng giới, mất cân bằng GTKS vào các nội dung hoạt động của ngành tới các tầng lớp nhân dân, các dân tộc, các tôn giáo gắn với Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” được 1.420 cuộc cho gần 17.000 người.
Thứ hai, đẩy mạnh truyền thông tuyền truyền về thực trạng, nguyên nhân, hệ lụy của mất cân bằng GTKS phù hợp với tình hình thực tế của từng địa phương
Chi cục Dân số thuộc Sở Y tế đã chủ động, tích cực phối hợp với Đài phát thanh và Truyền hình tỉnh sản xuất và phát sóng được 25 phóng sự truyền hình; 79 tin bài đăng trên Đài PT-TH tỉnh và Báo Thái Nguyên về thực hiện các hoạt động của Đề án mất cân bằng GTKS. Trung tâm Y tế các huyện, thành phố đã phối hợp với Trung tâm văn hóa - Thể thao và Truyền thông cấp huyện xây dựng và đưa tin bài về kiểm soát mất cân bằng GTKS trên Đài Truyền thanh huyện; phát thanh tuyên truyền trên hệ thống loa phát thanh của xã, cụm loa phát thanh của các xóm, tổ dân phố với 29.152 lượt phát. Đồng thời, tổ chức và truyền thông gián tiếp qua các phương tiện truyền thông điện tử (Website, fanpage, zalo…); truyền thông hưởng ứng nhân kỷ niệm các Ngày Dân số thế giới 11/7; Ngày Quốc tế trẻ em gái 11/10 với chủ đề “Tầm nhìn cho tương lai của trẻ em gái”, lồng ghép với tuyên truyền “Ngày thế giới xóa bỏ bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em gái” (ngày 25/11); Tháng hành động vì bình đẳng giới và phòng ngừa, ứng phó với bạo lực trên cơ sở giới và Ngày Dân số Việt Nam 26/12 và Tháng hành động quốc gia về Dân số nhằm nâng cao nhận thức, từng bước chuyển đổi hành vi của cộng đồng về giới, bình đẳng giới và mất cân bằng GTKS.
Bên cạnh đó, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền trên các loại hình báo chí, hệ thống truyền thanh cơ sở; trang thông tin điện tử cấp huyện, cấp xã; tuyên truyền qua đội ngũ tuyên truyền viên cơ sở; trên hệ thống bảng tin điện tử cộng cộng (màn hình Led, màn hình điện tử) và các nền tảng mạng xã hội nhằm nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi về bình đẳng giới, về hệ lụy của mất cân bằng GTKS; phối hợp với Đài Phát thanh - Truyền hình Thái Nguyên sản xuất và phát sóng trên truyền hình 150 tin, 20 phóng sự ngắn, 05 chuyên đề, chuyên mục; sản xuất và phát thanh 450 tin, 60 bài viết, 15 chuyên đề, chuyên mục bằng tiếng Việt, tiếng Tày - Nùng, Dao, Mông; xây dựng 250 tin bài. Phối hợp với Báo Thái Nguyên đã đăng tải và chia sẻ gần 2.000 lượt tin, bài, ảnh, video clip… nội dung truyền thông về thực trạng, nguyên nhân, hệ lụy của mất cân bằng GTKS.
Thứ ba, duy trì có hiệu quả việc việc tổ chức các cuộc nói chuyện chuyên đề, truyền thông nhóm nhỏ về mất cân bằng GTKS tại địa phương
Sở Y tế thường xuyên triển khai tới các cơ sở y tế, người cung cấp dịch vụ các quy định về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi bằng nhiều hình thức. Lồng ghép các nội dung truyền thông về mất cân bằng GTKS vào các hoạt động văn hóa xã hội của địa phương. Thông qua đội ngũ cộng tác viên dân số, nhân viên y tế thôn bản và tuyên truyền viên của các ngành đoàn thể ở cơ sở đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả tuyên truyền, vận động trực tiếp về mất cân bằng GTKS đến các gia đình có vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ, phụ nữ mang thai, các đối tượng sinh con một bề là gái.
Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tổ chức buổi nói chuyện đề hưởng ứng Tháng hành động quốc gia về phòng, chống bạo lực gia đình và kỷ niệm Ngày Gia đình Việt Nam (28/6) năm 2022 với chủ đề: “Xây dựng và giữ gìn hạnh phúc gia đình trong bối cảnh thời 4.0”. Trạm Y tế xã, phường, thị trấn tăng cường lồng ghép vào họp giao ban, các buổi tiêm chủng, khám thai định kỳ, các buổi chiến dịch chăm sóc sức khỏe sinh sản KHHGĐ về mất cân bằng GTKS; phổ biến, tuyên truyền, giáo dục pháp luật về nghiêm cấm tuyên truyền, phổ biến, chẩn đoán, lựa chọn giới tính thai nhi cho các đối tượng là cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ; cặp vợ chồng sinh con 1 bề, nam/nữ trong độ tuổi kết hôn tại địa bàn xã. Giai đoạn 2016-2025, toàn tỉnh đã tổ chức 16.896 buổi truyền thông cho khoảng 202.752 lượt người.
Thứ tư, định kỳ mở các chiến dịch, sự kiện truyền thông về bình đẳng giới, không phân biệt con trai con gái, không lựa chọn giới tính thai nhi nhằm tạo sự hưởng ứng, lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng
Hằng năm, tỉnh tổ chức Chiến dịch hưởng ứng Ngày quốc tế trẻ em gái 11/10 bằng nhiều hình thức khác nhau như: truyền thông lưu động, cổ động diễu hành, căng treo băng zôn, cờ phướn tại các trục đường chính, đông dân cư. Giai đoạn 2017-2020, Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình tổ chức ra quân “Chiến dịch truyền thông mất cân bằng giới tính khi sinh” cấp tỉnh tại thị xã Phổ Yên, thành phố Thái Nguyên và huyện Phú Lương với hơn 2.000 người tham gia. Tại cấp huyện, các Trung tâm Y tế đã tổ chức được 56 buổi truyền thông lưu động, thu hút khoảng 18.160 lượt người tham gia. Trong khi đó, tại cấp xã, hoạt động truyền thông chủ yếu được triển khai dưới hình thức lưu động và tọa đàm tại các tổ, xóm dân cư, với tổng số 369 buổi được tổ chức, góp phần đưa nội dung tuyên truyền về giới và bình đẳng giới đến gần hơn với cộng đồng dân cư ở cơ sở. Nhằm đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, Sở Y tế đã tổ chức Hội thi tuyên truyền viên giỏi về giới, và giới tính khi sinh cấp tỉnh với 9 đội thi của Trung tâm Y tế các huyện, thành phố nhằm nâng cao kiến thức, rèn luyện kỹ năng tuyên truyền về dân số cho đội ngũ cán bộ làm công tác dân số ở cơ sở.
Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác truyền thông về kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh cũng có những hạn chế còn tồn tại như: một số nơi một số cấp ủy, chính quyền chưa nhận thức đúng và đầy đủ về tính chất lâu dài, khó khăn, phức tạp, tầm quan trọng, ý nghĩa của công tác dân số và phát triển do vậy việc lãnh đạo, chỉ đạo chưa thực sự quyết liệt, hiệu quả; các nội dung về dân số trong chính sách phát triển kinh tế - xã hội còn chưa được chú trọng đúng mức. Công tác truyền thông về mất cân bằng GTKS chưa tạo được sự chuyển biến sâu sắc về ý thức và tâm lý trong thực hiện chính sách dân số. Quan niệm trọng nam hơn nữ, tâm lý thích con trai để nương tựa khi về già vẫn còn nặng nề trong một số bộ phận dân cư. Trong thời gian tới, để thực hiện tốt công tác truyền thông qua đó góp phần tiếp tục kiểm soát mất cân bằng GTKS, tỉnh Thái Nguyên cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp sau:
Một là, tăng cường công tác chỉ đạo, phối hợp liên ngành
Tiếp tục nâng cao vai trò chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền địa phương trong việc đưa nội dung kiểm soát GTKS vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm. Chủ động thành lập, kiện toàn kịp thời Ban chỉ đạo liên ngành về công tác dân số, đảm bảo phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị: Y tế - Giáo dục - Văn hóa - Hội phụ nữ - Mặt trận tổ quốc - Đoàn thanh niên. Xây dựng cơ chế giao chỉ tiêu truyền thông cụ thể cho từng xã/phường có đánh giá xếp loại kết quả hằng năm.
Hai là, nâng cao chất lượng nội dung truyền thông
Nội dung truyền thông cần được đổi mới theo hướng dễ tiếp cận, gần gũi với đời sống thực tế của người dân và mang tính thuyết phục cao. Cần xây dựng hệ thống thông điệp truyền thông theo hướng tích cực, nhân văn, đề cao giá trị của trẻ em gái, vai trò của người phụ nữ trong gia đình và xã hội. Tiến hành lồng ghép nội dung về hệ lụy xã hội của mất cân bằng GTKS như tình trạng dư thừa nam giới, khó khăn kết hôn, buôn bán người, gia tăng tội phạm vào các chuyên mục truyền thông dân số. Chuyển từ hình thức cảnh báo đơn thuần sang kể chuyện người thật, việc thật, nêu gương những gia đình hạnh phúc khi sinh con gái, che mẹ yêu thương con gái nhằm thay đổi tư duy định kiến giới từ trong cộng đồng.
Ba là, đổi mới hình thức truyền thông phù hợp với từng nhóm đối tượng
Đa dạng hóa hình thức truyền thông, phù hợp với trình độ, thói quen, độ tuổi của người dân từng khu vực, đặc biệt đối với những địa phương vùng sâu, vùng xa, vùng nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống. Phát huy vai trò của hệ thống truyền thanh cơ sở, loa phát thanh xã/xóm, xe lưu động. Tăng cường ứng dụng nền tảng số trong truyền thông như: Fanpage, Zalo OA, Youtube, Tiktok, trang thông tin điện tử xã/phường, nhằm tiếp cận nhóm thanh niên, phụ nữ trẻ, học sinh. Tiếp tục duy trì có hiệu quả việc tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề, tọa đàm, truyền thông nhóm nhỏ tại thôn bản, xóm, khu dân cư, đặc biệt nhắm vào các nhóm dễ bị tổn thương như: gia đình sinh con một bề là gái, phụ nữ mang thai, cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ.
Bốn là, tăng cường truyền thông giáo dục trong nhà trường và cộng đồng dân cư
Việc tuyên truyền cần bắt đầu sớm từ trường học để hình thành tư duy bình đẳng giới cho thế hệ trẻ, đồng thời gắn kết với cộng đồng dân cư để mở rộng phạm vi tác động. Duy trì và nhân rộng các mô hình Góc thân thiện, CLB bạn gái, các CLB truyền thông học đường đã triển khai tại THCS và THPT. Lồng ghép nội dung về giới, bình đẳng giới và GTKS vào môn Sinh học, Giáo dục công dân, hoạt động trải nghiệm tại các trường học. Huy động lực lượng cộng tác viên dân số, y tế thôn bản, hội phụ nữ, đoàn thanh niên, hội cựu chiến binh tại cơ sở để truyền thông trực tiếp tại hộ gia đình đây là kênh mang lại hiệu quả sâu rộng ở nông thôn.
Năm là, bảo đảm nguồn lực và chính sách hỗ trợ cho truyền thông
Nghiên cứu bố trí nguồn ngân sách độc lập, ổn định cho hoạt động truyền thông dân số, trong đó có kiểm soát GTKS. Đồng thời ban hành cơ chế xã hội hóa, khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp tài trợ cho các chiến dịch truyền thông về bình đẳng giới và dân số. Có chính sách khuyến khích, khen thưởng các tập thể, cá nhân có sáng kiến truyền thông hiệu quả tại cơ sở.
Sáu là, tổ chức các buổi giám sát, đánh giá và điều chỉnh nội dung, hình thức, phương pháp truyền thông linh hoạt
Tổ chức khảo sát dư luận xã hội định kỳ 2 năm/lần để đánh giá sự chuyển biến về nhận thức, hành vi của người dân về GTKS. Nghiên cứu xây dựng hệ thống chỉ số đánh giá hiệu quả truyền thông theo từng cấp độ: nội dung - hình thức - mức độ tiếp cận - thay đổi hành vi. Áp dụng công nghệ thông tin trong thu thập dữ liệu phản hồi từ cộng đồng, từ đó cải tiến công cụ và cách thức truyền thông theo hướng linh hoạt, sáng tạo, thực chất.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Kế hoạch số 115/KH-UBND ngày 28/12/2016 của UBND tỉnh về thực hiện đề án “Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh” đến năm 2020 trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên;
2. Báo cáo số 3130/BC-SYT ngày 28/6/2025 của Sở Y tế tỉnh Thái Nguyên kết quả 10 năm thực hiện Đề án “Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh” trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2025;
3.https://baothainguyen.vn/xa-hoi/202411/de-giam-thieu-mat-can-bang-gioi-tinhkhi-sinh-75d0db3/
4.https://soyte.thainguyen.gov.vn/tin-tuc-su-kien/-/asset_publisher/XQT17zvLF0Iw/content/thuc-trang-mat-can-bang-gioi-tinh-khi-sinh-tren-ia-ban-tinh-thai-nguyen
5.https://baothainguyen.vn/y-te/202303/chu-dong-kiem-soat-mat-can-bang-gioi-tinh-khi-sinh-ff838a1/