Ngoại giao cây tre - Bản sắc và hiện đại của ngoại giao Việt Nam

Với truyền thống tự hào, dưới thời đại Hồ Chí Minh tiếp tục “chắp cánh” cho ngoại giao Việt Nam bay cao, bay xa hướng tới tầm vóc thời đại. Với quan điểm nhất quán, ngoại giao Việt Nam luôn luôn giương cao ngọn cờ hòa bình và chính nghĩa – đây cũng là yếu tố quan trọng, kiên định để ngoại giao Việt Nam thành công trong việc tập hợp lực lượng, cô lập, và làm suy yếu, phân hóa kẻ thù, tạo dựng đồng minh, tranh thủ dư luận quốc tế, có sự đồng tình và ủng hộ rộng rãi ở trong nước cũng như trên thế giới. Điều đó đã giúp cho sự nghiệp đấu tranh vì độc lập, tự do và thống nhất đất nước trước đây cũng như cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa hiện nay có thêm nhiều thuận lợi. Bước vào thời kỳ đổi mới, với đường lối đối ngoại đúng đắn, thấu tình đạt lý và có sức thuyết phục, Việt Nam tiếp tục thực hiện chủ trương Việt Nam vừa là bạn, vừa là đối tác tin cậy của tất cả các nước, các dân tộc trên thế giới, ngoại giao Việt Nam vừa phục vụ cho lợi ích của dân tộc, vừa phải đóng góp vào sự nghiệp phát triển chung của nhân loại. 
Thuật ngữ “ngoại giao cây tre” lần đầu tiên được Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đưa ra vào năm 2016 tại Hội nghị Ngoại giao lần thứ 29. Sau đó, vào năm 2021, trong Hội nghị toàn quốc về công tác đối ngoại, lần đầu tiên “ngoại giao cây tre” đã được nhất trí là nguyên tắc chỉ đạo chính thức cho công tác ngoại giao của Việt Nam. Tính thiết thực, linh hoạt, độc lập và ổn định của “Ngoại giao cây tre” đã giúp nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.
Với mỗi người Việt Nam, hình ảnh cây tre đã đi vào tiềm thức và tình cảm với cả những dấu ấn đặc biệt. Việc sử dụng ảnh cây tre Việt Nam để làm biểu tượng không chỉ thể hiện bản sắc riêng của Việt Nam mà còn thể hiện một quan điểm ngoại giao rất rõ ràng qua hình ảnh “Cây tre có gốc vững, thân chắc và cành uyển chuyển”.
Trước hết, gốc vững chính là thực lực của ta, đó chính là sức mạnh có thật chứ không phải trên danh nghĩa hoặc dựa vào kẻ khác. Sinh thời, khi nói về ngoại giao, Chủ tịch Hồ Chủ tịch đã khẳng định: “Thực lực là cái chiêng mà ngoại giao là cái tiếng. Chiêng có to tiếng mới lớn”[1], thể hiện quan điểm của Người về mối tương quan chặt chẽ giữa hiệu quả của công tác ngoại giao với thế và lực của đất nước. Khi nói ngoại giao như cái chuông, chuông có to thì tiếng mới lớn. Nghĩa là lực của ta có lớn thì ngoại giao của chúng ta mới phát huy được sức mạnh. Cho nên là gốc vững cũng chính là lực mình phải vững. Thứ hai là thân vững, chắc, điều đó được hiểu thân vững chính là lợi ích quốc gia dân tộc, đó là điều bất biến. Thứ ba là cành lá uyển chuyển của cây tre giúp chúng ta liên tưởng tới cách thức mà chúng ta ứng xử trong ngoại giao, bởi khi nói tới ngoại giao người ta thường nói đó là nghệ thuật, là sự mềm dẻo. Nhưng mềm dẻo dựa trên nền tảng, dựa trên mục đích nhất định, đó chính là cái “dĩ bất biến, ứng vạn biến”. Như vậy, dùng hình ảnh cây tre Việt Nam để làm biểu tượng, bản sắc ngoại giao Việt Nam là bởi cây tre có gốc vững, thân chắc và cành uyển chuyển. Gốc vững chính là thực lực của ta. Thân vững chính là lợi ích quốc gia dân tộc. Cành lá uyển chuyển là cách thức mà chúng ta ứng xử trong ngoại giao.
Thực hiện “Ngoại giao cây tre” một cách đúng đắn, Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả quan trọng trong thời gian qua. Thông qua con đường ngoại giao, chúng ta đã xây dựng được lòng tin chiến lược, thu hẹp khoảng cách, hóa giải mâu thuẫn, giảm thiểu bất đồng trong các vấn đề liên quan đến chủ quyền lãnh thổ và lợi ích quốc gia dân tộc. Cũng thông qua con đường đối ngoại, chúng ta đã thiết lập được một vành đai bao quanh đất nước, bảo vệ Tổ quốc trước những sóng gió phức tạp của thời cuộc. Một phên giậu bảo vệ Tổ quốc được hình thành ngay từ bên ngoài lãnh thổ.
Trong năm 2024, thế giới tiếp tục quá trình biến đổi sâu sắc, có nhiều diễn biến mới, phức tạp, tác động đến tất cả mọi mặt đời sống xã hội. Năm 2024 cũng là năm đất nước bước vào giai đoạn nước rút thực hiện thắng lợi Nghị quyết Ðại hội XIII. Trong bối cảnh đó, công tác đối ngoại đã được triển khai đồng bộ, hiệu quả, với nhiều hoạt động sôi động, đạt được nhiều kết quả tích cực. Mặc dù môi trường bên ngoài biến động, Việt Nam tiếp tục nổi lên là một “điểm sáng” về hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực. Những thành tựu "quan trọng, có ý nghĩa lịch sử" của đối ngoại từ đầu nhiệm kỳ đến nay như đánh giá của lãnh đạo chủ chốt tiếp tục được kế thừa, phát huy và góp phần vào những thành tựu chung của đất nước.
Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 194 quốc gia, nâng cấp quan hệ lên Ðối tác chiến lược toàn diện với Australia, Pháp và Malaysia, nâng cấp lên Ðối tác chiến lược với Brazil và thiết lập quan hệ Ðối tác toàn diện với Mông Cổ và Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE), nâng tổng số đối tác ta có khuôn khổ quan hệ lên 32 đối tác và ký kết hơn 170 thỏa thuận hợp tác trên nhiều lĩnh vực. Ðiều này một mặt thể hiện sự năng động, chủ động của đối ngoại, ngoại giao Việt Nam, mặt khác cho thấy sự coi trọng của các nước đối với giá trị, vai trò địa chiến lược của Việt Nam và mong muốn thúc đẩy quan hệ sâu sắc hơn với Việt Nam. Bên cạnh đó, các đồng chí lãnh đạo chủ chốt của nước ta đã tiến hành tổng cộng 60 hoạt động đối ngoại, trong đó có 21 chuyến thăm tới các nước và tham dự các hội nghị đa phương lớn; đón 25 đoàn lãnh đạo các nước thăm Việt Nam.
Trước những biến động lớn trên thế giới, chúng ta đã xử lý đúng đắn quan hệ với các đối tác, duy trì đường biên giới trên bộ hòa bình, ổn định và hợp tác, đạt được tiến triển trong đàm phán với các nước, thúc đẩy xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Ðông hiệu lực, thực chất và phù hợp với luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982. Ðồng thời, chúng ta nêu cao chủ trương và thúc đẩy giải quyết các vấn đề còn tồn tại bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế… Các cơ quan đối ngoại đã tham mưu cho Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Chính phủ chỉ đạo xử lý hiệu quả nhiều vấn đề trước diễn biến phức tạp của tình hình quốc tế. Có thể nhận thấy, đối ngoại Việt Nam năm 2024 đã tích cực, chủ động góp phần tạo đà đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới
“Ngoại giao cây tre” không chỉ tìm kiếm hòa bình vì mục đích hòa bình mà cũng như mọi chính sách khác của Đảng cộng sản Việt Nam, mục tiêu của “Ngoại giao cây tre” chính là hướng tới việc phục vụ Nhân dân - đúng như phương châm trong Đại hội XIII của Đảng đó là “lấy người dân làm trung tâm”. Từ đường lối đối ngoại đúng đắn, với tình hữu nghị của Việt Nam với tất cả các quốc gia và việc tham gia nhiều tổ chức quốc tế đa phương đã đóng góp quan trọng vào những thành công kinh tế của Việt Nam, đối với công dân Việt Nam có thể du lịch, học tập trên toàn cầu, liên tục mở ra những cơ hội mới để phát triển. Chính vì vậy, ngoại giao cây tre và cách tiếp cận hòa bình đối với các vấn đề quốc tế đã cho phép Việt Nam phát triển với tốc độ mạnh mẽ và người dân Việt Nam cũng chính là những người hưởng lợi nhiều nhất với tinh thần tất cả vì hạnh phúc của Nhân dân.
Nghiên cứu về “Ngoại giao cây tre” giúp mỗi giảng viên giảng dạy lý luận chính trị hiểu rõ về đường lối đối ngoại của Việt Nam để vận dụng vào giảng dạy một số bài học liên quan trong chương trình Trung cấp lý luận chính trị. Thông qua các bài giảng, đặc biệt nội dung bài giảng về đường lối đối ngoại của Đảng, Nhà nước, giảng viên cần khẳng định giá trị và ý nghĩa của “Ngoại giao cây tre” – một khái niệm được nhắc đến nhiều trong vài năm trở lại đây mỗi khi đề cập chính sách đối ngoại của Việt Nam. Khái niệm này không phải là một trường phái ngoại giao mới mà là sự đúc kết, hình tượng hóa đường lối đối ngoại mà Đảng ta đã thực hiện trong nhiều thập kỷ qua, đóng góp quan trọng vào những thành tựu mà đất nước đã và đang đạt được.
Với đường lối và quan điểm nhất quán, để bảo vệ và đem lại lợi ích quốc gia-dân tộc tốt nhất trong thời gian qua, “ngoại giao cây tre Việt Nam” kiên định về nguyên tắc và mục tiêu, song đã uyển chuyển, chủ động và linh hoạt về phương pháp thực hiện. Mục tiêu của chúng ta là bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia-dân tộc, thực hiện đúng như lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh đó là “muốn làm gì cũng cần vì lợi ích của dân tộc mà làm”. Nguyên tắc của chúng ta là “hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển”, mọi quốc gia, dù lớn hay nhỏ, đều bình đẳng, tôn trọng chủ quyền, quyền và lợi ích chính đáng của nhau, giải quyết bất đồng trên tinh thần hữu nghị, tuân thủ triệt để Hiến chương Liên hợp quốc và phù hợp với luật pháp và thông lệ quốc tế. Nêu rõ quan điểm của Việt Nam nghiêm túc và mạnh mẽ phản đối mọi hình vi bắt nạt, chính trị cường quyền, bao vây, cấm vận đơn phương; phản đối việc sử dụng và đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế. Việt Nam coi nguyên tắc và mục tiêu này như cái gốc của cây tre, nhất quán, kiên trì và không dao động, không thay đổi. Đó cũng là cái lý để chúng ta khẳng định chúng ta “ngay thẳng” trong quan hệ quốc tế, và cũng là để bảo vệ chính mình. Làm rõ cho học viên những nội dung này để khẳng định quan điểm và lập trường nhất quán của Việt Nam, từ đó củng cố niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng cũng như tuyên truyền tới Nhân dân nỗ lực cố gắng trong thực hiện thi đua yêu nước, tận dụng cơ hội phát triển, khai thác tiềm năng.
Để “ngoại giao cây tre” trở thành trường phái đối ngoại riêng của Việt Nam trong thời gian tới và phát huy tối đa hiệu quả, mỗi giảng viên cần nâng cao nhận thức cho học viên, đặc biệt là những cán bộ làm công tác đối ngoại. Trước hết là nắm rõ đường lối, chủ trương và chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước, từ đó linh hoạt và uyển chuyển trong thực hiện. Từ đó, có kiến thức lý luận để nhận diện, nắm rõ âm mưu, thủ đoạn và hoạt động chống phá của các thế lực thù địch với sự âm mưu chia rẽ, chống phá cách mạng Việt Nam. Đồng thời, mỗi cán bộ, đảng viên cần nêu cao ý thức tự giác học tập, nghiên cứu, quán triệt, thấm nhuần quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng trong quan hệ quốc tế. Cán bộ, đảng viên và công dân yêu nước cần thẳng thắn bày tỏ quan điểm, đấu tranh kiên quyết với các hành vi xuyên tạc, chống phá của những đối tượng cực đoan, bất mãn trên các nền tảng mạng xã hội, bảo vệ đường lối đối ngoại đúng đắn đậm bản sắc và hiện đại của nền ngoại giao Việt Nam , “Ngoại giao cây tre”  trong tình hình mới/.

---